Αειφόρος ιατρική: περιορίζοντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα

Στην σημερινή εποχή, ο καταναλωτικός σύγχρονος τρόπος ζωής σε συνδυασμό με την τεράστια αύξηση του πληθυσμού, έχουν προκαλέσει μεγάλη περιβαλλοντική επιβάρυνση στον πλανήτη. Οι επιπτώσεις της μόλυνσης του περιβάλλοντος έχουν αρχίσει να φαίνονται  σε πολλούς τομείς, στο λιώσιμο των πάγων, την ερημοποίηση πολλών περιοχών της γης, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας είναι μερικές από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που οφείλεται στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Το υψηλό επίπεδο μόρφωσης και η ανάπτυξη των μέσων μαζικής ενημέρωσής έχουν οδηγήσει τους ανθρώπους σε αυξημένη ευαισθητοποίηση απέναντι στην περιβαλλοντική ρύπανση και την κλιματική αλλαγή, με αποτέλεσμα οι πολίτες να είναι πιο ενήμεροι για την ζημιά που προκαλούν οι ίδιοι στο περιβάλλον.

Tο περιβαλλοντικό αποτύπωμα των υπηρεσιών υγείας είναι μία ελάχιστα γνωστή αιτία ρύπανσης του περιβάλλοντος που τελευταία έγινε αντιληπτή. Για παράδειγμα, 20 εκ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) παράγονται από το NHS (Εθνικό Σύστημα υγείας της Αγγλίας) κάθε χρόνο! Ακόμα ένα παράδειγμα για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος, είναι ότι το 2015 ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης σε παγκόσμιο επίπεδο και η αλυσίδα εφοδιασμού του, ήταν υπεύθυνα για 2,4 γιγατόνους εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αποτελώντας την 5η μεγαλύτερη πηγή εκπομπών στον κόσμο (1, 2). Οι ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, είναι απολύτως απαραίτητες, αλλά για πόσο ακόμα θα μπορούμε να αγνοούμε της περιβαλλοντικές συνέπειες;

Ο μηχανισμός που η ρύπανση του περιβάλλοντος προκαλεί κλιματολογικό αντίκτυπο, είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό συμβαίνει όταν η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάτε από την ατμόσφαιρα λόγω της παρουσίας ρύπων με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση του πλανήτη (εικόνα 1).

Εικόνα 1 : Απεικονίζεται με λεπτομέρεια το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Οι ρύποι αυτοί και οι συνέπειες τους ονομάζονται περιβαλλοντικό αποτύπωμα (carbon footprint), που αναφέρεται στη συνολική ανθρώπινη επίδραση στο περιβάλλον. Ο τρόπος σύγκρισης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος είναι το CO₂e (Carbon dioxide equivalent). Σύμφωνα με μελέτες, οι υπηρεσίες υγείας έχουν τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, που αντιστοιχεί με το 4-5% των ολικών ρύπων. Για παράδειγμα, μια τυπική χειρουργική επέμβαση προκαλεί ρύπους που ισοδυναμούν με την οδήγηση ενός οχήματος για 700km (1, 3). Επί του θέματος έχει διεξαχθεί σχετική έρευνα στην τοπική κοινότητα Πάφου, η οποία κατέδειξε την αγνοία για τα αναισθητικά αέρια σε ποσοστό 93,8% και στην ερώτηση για την επίπτωση στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα μίας χειρουργικής επέμβασης η άγνοια έφτασε στο ποσοστό 87,5% (εικόνα 2).

Εικόνα 2: Αποτελέσματα ερωτηματολογίου στην τοπική κοινωνία της Πάφου που περιλαμβάνεται και το σχολείο μας.

Τα αναισθητικά αέρια αποτελούν το πιο βασικό εργαλείο στη σύγχρονη ιατρική αναισθησία, παρόλο που προσφέρουν μεγάλες δυνατότητες κατά τη διάρκεια μίας επέμβασης και στη διαχείριση πόνου, η χρήση τους σχετίζεται άμεσα με περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Για παράδειγμα το πρωτοξείδιο του αζώτου (Ν₂Ο) παρά τη χρησιμότητα του ως αναλγητικό και αναισθητικό αέριο, η παραμονή του στην ατμόσφαιρα ξεπερνά τα 114 χρόνια, ενώ η δράση του στο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι 256 φορές μεγαλύτερη από αυτή του διοξειδίου του άνθρακα. Επιπρόσθετα ακόμη ένα νεότερο αναισθητικό αέριο, το δεσφλουράνιο (C₃H₂F₆O) παραμένει στην ατμόσφαιρα για 14 χρόνια, αλλά η δράση του στο φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι 2540 φορές μεγαλύτερη από το διοξείδιο του άνθρακα (4) (εικόνα 3).

Εικόνα 3: Απεικονίζεται η διαφορά παραμονής των αερίων Σεβοφλουράνιο, Ισοφλουράνιο, Οξείδιο του αζώτου και δεσοφλουράνιο, και η δράση τους στο φαινόμενο του θερμοκηπίου

Πέρα από τα αναισθησιολογικά αέρια η λειτουργία των νοσοκομείων επιβαρύνει το περιβάλλον με ποικίλους άλλος τρόπους. Οι ανάγκες των νοσηλευτηρίων σε θέρμανση, ψύξη, εξαερισμό και φωτισμό οδηγούν σε κατανάλωση τεράστιων πόσων ενέργειας, ετήσιος. Ανάλογα με των τρόπο παραγωγής ενέργειας σε κάθε χώρα η συνέπειες στην ρύπανση του περιβάλλοντος διαφέρουν. Για παράδειγμα η Κύπρος που παράγει ρεύμα καίγοντας πετρέλαιο εκπέμπει χιλιάδες τόνους ρύπων. Σε άλλες χώρες που το ρεύμα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η υδροηλεκτρική, η αιολική και η ηλιακή, οι ρύποι είναι σχεδόν μηδενικοί.

Τα ιατρικά απόβλητα αποτελούν μια σοβαρή περιβαλλοντική πρόκληση, καθώς περιλαμβάνουν μολυσματικά υλικά (τοξικές ουσίες, βαρέα  μέταλλα, φαρμακευτικά κατάλοιπα) τα οποία έχουν την ικανότητα να ρυπάνουν το έδαφος και το νερό. Η καύση αποβλήτων είναι μια μέθοδος διαχείρισης για τα ιατρικά απόβλητα, ωστόσο έχει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Λόγω της καύσης απόβλητων απελευθερώνονται επικίνδυνες διοξίνες στην ατμόσφαιρά και μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂). Οι διοξίνες προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας στον άνθρωπο, στα ζώα και στα φυτά (1, 2, 3). Παράλληλα, τα νοσηλευτήρια παράγουν τεράστιο όγκο αποβλήτων από συσκευασίες φαρμάκων, εργαλείων και λοιπού ιατρικού εξοπλισμού που αποτελούνται από χαρτί, πλαστικό, γυαλί και μέταλλο. Συμφώνα με της έρευνά μας το 81.3% της κοινότητας δεν γνωρίζει τον τρόπο διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων (εικόνα 2).

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία γίνεται αντιληπτό ότι, υπάρχει έλλειψη γνώσης γύρω από την συμμετοχή των υπηρεσιών υγείας, στην ρύπανση του περιβάλλοντος. Ένα πρώτο βήμα είναι η επιμόρφωση των εργαζόμενων στον κλάδο, ώστε να μπορέσουν να εφαρμοστούν διορθωτικά μέτρα.

Στο θέμα των αναισθητικών αερίων, η αντικατάσταση με τα λιγότερο ρυπογόνα αέρια (π.χ. η προτίμηση χρήσης σεβοφλουρανίου αντί δεσφλουρανίου), η χρήση νεότερων έξυπνων μηχανημάτων αναισθησίας και η εφαρμογή άλλων μεθόδων αναισθησίας (ενδοφλέβια), μπορεί να επιφέρει σημαντικότατη μείωση εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου (4). Ακόμη στον τομέα των απωλειών ενέργειας η καλύτερη θερμομόνωση των κτηρίων (π.χ. διπλά τζάμια), η χρήση φωτισμού χαμηλής κατανάλωσης (τύπου LED) και η χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων, μπορεί να μειώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις ενεργειακές ανάγκες και κατά συνέπεια την αντίστοιχη εκπομπή ρύπων.

Τέλος, η αυστηρή εφαρμογή της ανακύκλωσης των συσκευασιών και εξοπλισμού από ανακυκλώσιμα υλικά(χαρτί, πλαστικό, γυαλί και μέταλλο) μειώνει κατακόρυφα τα παραγόμενα απόβλητα, με αυτονόητη ωφέλεια στο περιβάλλον. Δυστυχώς στην Κύπρο δεν έχουν γίνει έρευνες που να δείχνουν επακριβή ποσοστά ρύπανσης του περιβάλλοντος, όμως ως αναπτυγμένη χώρα με ένα ολοκληρωμένο σύστημα υγείας, εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε ότι τα αποτελέσματα όσο αφορά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της υγείας είναι σε πληθυσμό ανάλογα με τα παγκόσμια.

Η ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης στην καθημερινή μας ζωή και ειδικά σε τόσο επιβαρυντικές δραστηριότητες όπως οι υπηρεσίες υγείας είναι ο μοναδιός τρόπος για σώσουμε το νησί μας και τον πλανήτη!

Βιβλιογραφία:

1. Vollmer, Ma. K., Rhee. T.S., Rugby, M., Hofstetter, D., Hill, M., Schoenenberger, F. and Reiman, S. (2015), Modern inhalation anaesthetics: Potent Greenhouse gases in the global atmosphere. Geophys, Res. Lett., 42: 1606- 1611. doi; 10.1002/2014GL062785;Varughese S. & Ahmed S. (2021). Environmental and Occupational Considerations of Anesthesia: Anarrative review and update. Anesth Analg. 133(4). Page. 826-835

2. Sherman J.D. & Berkow L. (2019). Scaling up inhaled anesthetic practice improvement: The role of environmental sustainability metrics. Anesth Analog. 128(6), Page. 1060-1062

3. Campbell M, et al. Atmospheric science, anaesthesia, and the environment. BJA Education2015;,15(4):173–9.

4. Richter H, Weixler S, Schuster M: The carbon footprint of anaesthesia. How the choice of volatile anaesthetic affects the CO2 emissions of a department of anaesthesiology. Anästh Intensivmed 2020;61:154–161. DOI: 10.19224/ai2020.154